تعریف تیک عصبی:
تیک عصبی (Tic)، عبارت است از انجام دادن حرکت و رفتاری یا ایجاد کردن صدایی به صورت غیرارادی که به طور ناگهانی از فرد سر می‌زند و به صورت تکرار شونده و سریع اما فاقد ریتم می باشد. تیک ها حداقل به صورت گذرا در بسیاری از افراد از جمله کودکان دیده می‌شودو معمولاً استرس بروز آن را افزایش می دهد و تمرکز شخص آن را حداقل برای مدت زمان کوتاهی کاهش می‌دهد.
تیک‌ها حرکت معمولی است که اغلب در سن 3 تا 5 سالگی شروع می‌شوند، به کودکان کمک می‌کنند تا انرژی عصبی را آزاد کنند. ۷۵ درصد از کودکان این نوع تیک را در عرض ۶ ماه پشت سر می‌گذارند. اگر تیک بیش از ۱۲ ماه ادامه یابد، تیک مزمن محسوب می‌شود. تیک‌های مزمن پایدار هستند و معمولاً انقباض ماهچه در آن‌ها بیش از حد و بسیار شدید است. این تیک‌ها مشخصا به صورت حمله‌های دوره‌ای صورت می‌گیرند و غالباً شدت آن‌ها ماه به ماه و روز به روز یا حتی ساعت به ساعت تغییر می‌کند. تیک‌های مزمن می‌توانند طبق روش‌ها درمان متوقف شوند.
تیک عصبی تا چه مدت باقی می‌ماند:
ممکن است تیک در عرض چند ماه از بین برود ولی معمولاً این عارضه در طول سال ها به صورت متناوب بروز پیدا می‌کند. این عارضه بیشترین شدت را از حدود ۸ سالگی تا اوایل نوجوانی داشته و معمولاً پس از سن بلوغ شروع به بهبودی می‌کند.
تحقیقات نشان داده است که:
• یکی از هر سه تا چهار نفر در زمان بزرگ سالی هیچ گونه تیک عصبی نخواهد داشت.
• یکی از هر سه نفر در زمان بزرگ سالی دچار تیک‌های عصبی خفیف خواهد بود.
• یکی از هر سه نفر در زمان بزرگ سالی به تیک‌های عصبی شدیدتر مبتلا خواهد بود.
انواع اختلالات تیک عصبی:
این عارضه را می‌توان در سه گروه حرکتی، کلامی و سندرم تورت (Tourette’s syndrome) که ترکیبی از دو عارضه‌ی دیگر است طبقه بندی کرد. تیک‌های حرکتی و کلامی ممکن است کوتاه مدت (گذرا) و یا مزمن باشند در حالی که سندرم تورت (TS) یک عارضه‌ی مزمن محسوب می‌شود.
تیک حرکتی:
تیک‌هایی که منجر به حرکات بدن می‌شوند به تیک حرکتی معروف‌اند.
• پلک زدن یا پرش چشم
• چروک انداختن روی بینی یا کج کردن دهان
• گاز گرفتن لب یا حرکت زبان (مثل بیرون آوردن زبان)
• حرکات ناگهانی یا کوبیدن سر
• چرخش گردن
• نشستن، پریدن یا خم شدن برای لمس زمین
• بشکن زدن با انگشتان
• بالا انداختن شانه‌ها
• لمس افراد یا اشیا
• حرکات و حالات ناخوشایند
تیک کلامی:
تیک کلامی با نام تیک صوتی یا تیک فونیک نیز شناخته می‌شوند.
• سرفه
• نالیدن
• صدای حیوانات مثل پارس کردن سگ
• خرناس
• هیس کردن
• بو کشیدن
• صاف کردن گلو
• جیر جیر
• تکرار یک صدا، کلمه یا عبارت
• استفاده از کلمات و عبارات ناخوشایند و توهین آمیز (این مورد نادر است)
عارضه‌ی تیک گذرا:
تیک عصبی گذرا یا موقت حدود ۱۰ درصد از کودکان را در سال‌های اول مدرسه درگیر می‌کند. کودکان مبتلا به تیک عصبی موقتی، حداقل به مدت ۱ ماه ولی کمتر از ۱۲ ماه متوالی یک تیک یا بیشتر را نشان خواهند داد. شروع تیک‌ها باید قبل از رسیدن فرد به ۱۸ سالگی باشد.
در موارد تیک گذرا، تیک‌های حرکتی بیشتر از تیک‌های کلامی دیده می‌شوند. نوع و شدت تیک‌ها در طول زمان متفاوت خواهد بود.
تیک مزمن حرکتی یا کلامی:
تیک‌هایی که قبل از سن ۱۸ سالگی بروز پیدا کرده و تا ۱ سال یا بیشتر ادامه پیدا می‌کنند را می‌توان در گروه تیک‌های مزمن قرار داد. این تیک‌های ممکن است حرکتی یا تیک کلامی باشند (ولی نه هردو).
تیک مزمن نسبت به تیک گذرا شیوع کمتری داشته و کمتر از ۱ درصد کودکان درگیر را شامل می‌شود.
هر چقدر که سن کودک در زمان شروع تیک حرکتی یا تیک کلامی پایین‌تر باشد احتمال بهبودی او بالاتر بوده و تیک‌ها معمولاً در عرض ۶ سال از بین خواهند رفت. افرادی که پس از سن ۱۸ سالگی همچنان علائم عارضه را دارند به احتمال کمتری بهبود پیدا خواهند کرد.
سندرم تورت:
سندرم تورت یک عارضه‌ی عصبی پیچیده است. این عارضه به صورت تیک‌های متعدد (تیک حرکتی و تیک کلامی) دیده شده و شدیدترین و نادرترین نوع تیک‌های عصبی است.
طبق گزارشات مراکز پیشگیری و مبارزه با بیماری‌ها (CDC)، تعداد دقیق افراد مبتلا به این سندرم مشخص نیست. تحقیقات نشان می‌دهند که نیمی از کودکان مبتلا به این سندرم شناسایی نشده‌اند. در حال حاضر، ۰٫۳ درصد از کودکان ۶ تا ۱۷ ساله در ایالات متحده آمریکا به سندرم تورت مبتلا هستند.
علت بروز تیک:
علت دقیق بروز این عارضه مشخص نیست. تصور می‌شود که تیک در اثر تغییراتی در مراکز کنترل حرکت مغز ایجاد می‌شود. این عارضه معمولاً به صورت ارثی دیده شده و به احتمال زیاد عوامل ژنتیکی در بروز موارد زیادی از آن دخیل هستند. تیک‌های عصبی معمولاً همراه با عارضه‌های دیگری مثل موارد زیر بروز پیدا می‌کنند:
• اختلال کم توجهی – بیش فعالی (ADHD)
• اختلال وسواس اجباری (OCD)
بعضاً ممکن است استفاده از داروهای غیرمجاز مثل کوکائین و آمفتامین‌ها منجر به بروز تیک شوند. همچنین اختلالات شدیدتر مثل فلج مغزی و بیماری هانتینگتون نیز می‌توانند موجب بروز تیک عصبی شوند.
عوارض تیک عصبی:
• اضطراب
• اختلال بی توجهی – بیش فعالی (ADHD)
• افسردگی
• بیماری‌های طیف اوتیسم
• اختلال وسواس اجباری (OCD)
• اختلالات کلامی و زبانی
• اختلالات خواب
درمان تیک عصبی:
در صورتی که تیک خفیف باشد همیشه نیازی به درمان آن نیست ولی در صورت شدید بودن عارضه و یا در صورت ایجاد اخلال در زندگی روزمره، روش‌های درمانی خاصی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. بسیاری از تیک‌های عصبی در نهایت از بین رفته و یا پس از چند سال تا حد قابل توجهی بهبود پیدا می‌کنند. ولی تیک‌های شدیدتر ممکن است در صورت عدم درمان باعث بروز مشکلاتی مثل اختلال در فعالیت‌های درسی و اجتماعی شوند.
نکات خود مراقبتی:
• از استرس، اضطراب و خستگی دوری کنید
• از خستگی بیش از حد دوری کنید
• سعی کنید تیک کودک خود را نادیده گرفته و در مورد آن صحبت نکنید
• زمانی که تیک بروز می‌کند کودک را سرزنش نکنید.
• به کودک خود اطمینان دهید که همه چیز مرتب بوده و او نباید خجالت بکشد.
• افرادی که به طور مرتب با آن‌ها تماس دارید را در مورد تیک آگاه کنید تا در زمان بروز طرز صحیح برخورد با آن را بدانند.
رفتار درمانی:
• تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP): نوعی رفتاردرمانی شناختی است که به افراد کمک می‌کند تا به حس‌های ناراحت کننده‌ی قبل از بروز تیک عادت کرده و بتوانند از بروز تیک جلوگیری کنند.
• معکوس سازی عادت: در این روش به افراد آموزش داده می‌شود تا از حرکاتی برای رقابت با حرکات تیک استفاده کنند تا بدین ترتیب از بروز تیک جلوگیری شود.
داروهای آرام بخش:
- داروهای آرام بخش یا داروهای ضد روان پریشی اصلی‌ترین داروهای مورد استفاده برای درمان تیک هستند. مکانیسم اثر این داروها تغییر در اثر مواد شیمیایی مختلف در مناطقی از مغز است که مسئول کنترل حرکات بدن هستند. مانند: ریسپریدون، پیموزاید و آریپیپرازول
ازجمله عوارض جانبی این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• افزایش وزن
• تاری دید
• یبوست
• خشکی دهان - خواب آلودگی
- لرزش و پرش عضلانی.
داروهای دیگر:
• کلونیدین: دارویی که می‌تواند به کاهش تیک کمک کرده و علائم اختلال بی توجهی – بیش فعالی (ADHD) را نیز از بین ببرد.
• کلونازپام : دارویی که می‌تواند شدت تیک‌ها را در برخی از افراد با تغییر دادن نحوه‌ی تأثیر مواد شیمیایی در مغز کاهش دهد.
• تترابنازین: دارویی که می‌تواند در افراد مبتلا به بیماری‌های دیگر که باعث حرکات سریع و تکراری می‌شوند (مثل بیماری هانتینگتون)، تیک عصبی را کاهش دهد.
• تزریق سم بوتولینم: این سم را می‌توان به برخی از عضلات تزریق کرده و آن‌ها را فلج کرد تا از بروز تیک جلوگیری شود. البته اثر این روش تنها در حدود ۳ ماه باقی خواهد ماند.
عمل جراحی:
نوعی عمل جراحی به نام تحریک عمقی مغز در برخی از موارد شدید سندرم تورت استفاده شده است. در این روش یک یا چند الکترود (دیسک‌های فلزی کوچک) بر روی بخشی از مغز که مربوط به بروز تیک است قرار داده می‌شوند. این الکترودها با استفاده از سوزن‌های نازک که از طریق سوراخ های کوچکی به جمجمه وارد شده‌اند در محل قرار داده خواهند شد. این عمل با استفاده از بیهوشی عمومی (زمانی که بیمار خواب است) انجام می‌شود.
سیم‌های نازکی از الکترودها به یک دستگاه تولید کننده‌ی پالس الکتریکی (دستگاهی شبیه به پیس میکر یا ضربان ساز قلب) متصل شده‌اند که در زیر پوست سینه‌ی بیمار قرار داده می‌شود. این دستگاه یک جریان الکتریکی تولید می‌کند که به تنظیم سیگنال‌های مغز کمک کرده و باعث کنترل تیک عصبی می‌شود.
تحقیقات انجام شده بر روی تحریک عمقی مغز تا به حال نتایج امیدوار کننده‌ای به همراه داشته‌اند ولی این روش همچنان جدید بوده و تحقیقات گسترده بر روی آن صورت نگرفته است، در نتیجه مفید و بی خطر بودن آن مشخص نشده است.
به همین دلیل این روش تنها برای تعداد کمی از بزرگسالان که به تیک شدید مبتلا بوده و به روش های درمانی دیگر پاسخ نداده اند در نظر گرفته می‌شود.